بررسی توصیفی ساختواژه ی بلوچی ساحلی

چکیده: بلوچی ساحلی که در ایران در منطقه ی ساحلی شهرستان چابهار و شهرستان کنارک واقع در جنوب استان سیستان و بلوچستان تکلّم می شود ویژگی های ساختواژ ی- نحوی خاص خود را دارد.این پژوهش که بر پایه ی کار میدانی نگارنده انجام شده است،توصیف و تحلیلی هم زمانی از ساختواژه ی تصریفی واشتقاقی گویش بلوچی ساحلی ارائه می دهد.داده های زبانی مورد نیاز این پژوهش از طریق ضبط گفتار آزادگویشوران ساکن در شهر چابهار، شهرکنارک، روستای رمین واقع در 7 کیلومتری شهر چابهار، روستای بریس در 60 کیلومتری چابهار و روستای تیس واقع در 5 کیلومتری شهر چابهار استان سیستان و بلوچستان جمع آوری شده است. این افراد شامل 12 گویشور مرد و 11 گویشور زن با سوابق اجتماعی و تحصیلی مختلف است که بین 18 تا 70 سال سن دارند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که ساختواژه ی تصریفی و اشتقاقی گویش بلوچی ساحلی عناصر ساختواژی- نحوی خاص خود رادر عناصر زبانی شامل اسم، فعل، صفت، قید و حرف به کار می برد.در بخش ساختواژی تصریفی، اسم در مقوله های تصریفی شمار(با دو تمایز شمار مفرد و جمع) و ضمیر (با سه تمایز مفرد، مثنی و جمع) شناختگی و حالت (شامل حالت فاعلی و غیر فاعلی) صرف می شود. حالت غیر فاعلی به لحاظ ساختواژی-نحوی در این گویش به صورت رایی/ برایی، به ای، ازی، بایی، ملکی، مکانی و ندایی تحقق می یابد. نظام حالت در این گویش نظام کنایی- مطلق است. افعال بلوچی ساحلی در دو گروه افعال خود ایستا و افعال ناخود ایستا قرار می گیرند. صورت های خود ایستای فعل در این گویش در مقوله های زمان دستوری (نظام گذشته و غیر گذشته که به ترتیب از ستاک های گذشته یا حال فعل مشتق می شوند)، نمود (ناقص و کامل)، وجه (اخباری، التزامی و امری)، جهت (معلوم و مجهول) و مطابقت (با فاعل و ضمایر پسوندی) صرف می شوند. در این راستا صورت های مختلف فعل از نظر زمان دستوری و شمار با فاعل از طریق پایانه های شخصی یا فعل ربطی حال و گذشته مطابقت دارد. همچنین گویش بلوچی ساحلی اغلب از نظام ساخت کنایی مطلق در نظام گذشته ی فعل استفاده می کند. صفت ها در مقوله های تصریفی مقایسه و مطابقت صرف می شوند. قیدها نیز در بلوچی ساحلی شامل قیدهای حالت، زمان، مکان و جهت فقط در مقوله ی تصریفی مقایسه صرف می شوند. نتایج پژوهش نشان می دهد در بخش ساختواژه ی اشتقاقی، این گویش از فرایند های مختلف اشتقاق، ترکیب،اشتقاق- ترکیب و تکرار برای ساختن واژه ها بهره می برد. فرایند اشتقاق اسم، صفت و قید به دو صورت پیشوندی و پسوندی است و بیشترین میزان اشتقاق ها نیز به صورت پسوندی تحقق می یابد. اشتقاق فعل در گویش بلوچی ساحلی فقط به صورت پیشوندی است. کلمات کلیدی: بلوچی ساحلی، ساختواژه ی تصریفی،ساختواژه ی اشتقاقی، مقوله های ساختواژی-نحوی، فرایند های واژه سازی.